جنگ جهانی سوم با تسلیحات هسته ای چقدر جدی است

تهران – ایرنا – به تازگی کارزار بین‌المللی برای نابودی سلاح‌های هسته‌ای (آیکن – ICAN) نسبت به افزایش هزینه های بودجه در کشورهای هسته ای جهان برای دستیابی هرچه بیشتر به تسلیحات اتمی هشدار داد و آن را تهدیدی جدی برای امنیت جهانی توصیف کرد.

سه شنبه گذشته یک هفته بعد از صدور این هشدار جهانی، “آنتونیو گوترش” دبیرکل سازمان ملل هم‌زمان با آغاز اولین نشست کشورهای عضو پیمان منع جنگ‌افزارهای هسته‌ای در وین با اعلام اینکه بیش از ۱۳ هزار سلاح هسته ای در زرادخانه های سراسر جهان نگهداری می‌شود، خواستار نابودی تمامی این سلاح‌ها در سراسر جهان شد.

به گزارش تلویزیون “دویچه وله” آلمان، وی به مناسبت اولین نشست ۸۰ کشور که پیمان منع سلاح هسته‌ای را امضا یا تصویب کرده‌اند، در ۲۱ ژوئن (۳۱ خرداد) در افتتاحیه این نشست مهم از طریق پیامی ویدیویی نسبت به خطر جنگ‌افزارهای هسته‌ای برای جهان هشدار داد و تاکید کرد که باید قبل از اینکه این سلاح‌ها مردم را نابود کنند، آنها را از بین برد.

گوترش با اعلام اینکه سلاح های هسته ای یک بلای جهانی است و جنگ‌افزارهای هسته‌ای به صاحبان خود “توهم امنیت” می‌دهند، اما در واقع تهدیدی ویرانگر برای تمام بشریت به شمار می‌روند، افزود: «زرادخانه‌ای با حدود ۱۳ هزار کلاهک هسته‌ای در جهانی پرآشوب، پر از بحران و پر از بی‌اعتمادی، نسخه‌ای برای نابودی احتمالی کره زمین است».

گویا کارزار بین المللی برای نابودی سلاح های هسته ای (آیکَن) پیش از دبیرکل سازمان ملل به اهمیت این موضوع پی برده بود و کشورهای مجهز به سلاح هسته‌ای را به صرف هزینه‌های «وقیحانه» و لابی‌گری گسترده در دستیابی بیشتر به تسلیحات اتمی متهم کرد و گفت در سال ۲۰۲۱ همه ۹ قدرت هسته ای جهان ۸۲,۴ میلیارد دلار برای برای ارتقای تسلیحات اتمی خود هزینه کرده‌اند و این میزان ۹ درصد بیشتر از سال ۲۰۲۰ بوده است.

این کارزار که یک ائتلافی جهانی با بیش از ۴۶۰ عضو است و برای اجرای کامل پیمان منع جنگ‌افزار هسته‌ای تلاش می‌کند، در گزارش سالانه خود نوشت: بزرگترین بخش از این هزینه‌ها در سال ۲۰۲۱ متعلق به آمریکاست که بیش از نیمی از کل هزینه‌ها را به خود اختصاص داده است. پس از آمریکا به ترتیب چین، روسیه، بریتانیا، فرانسه، هند، رژیم صهیونیستی، پاکستان و کره شمالی قرار دارند که به ترتیب: ۴۴,۲ میلیارد دلار، چین ۱۱,۷ میلیارد دلار،  ۸,۶ میلیارد، ۶,۸ میلیارد، ۵,۹ میلیارد، ۲,۳ میلیارد، ۱,۲ میلیارد، ۱,۱ میلیارد و ۶۴۲ میلیون دلار هزینه کرده اند.

همانگونه که مشاهده می شود در این گزارش به هزینه‌های تسلیحات اتمی رژیم صهیونیستی نیز اشاره شده است.برخی گزارش ها نشان می دهند که رژیم صهیونیستی در سال ۲۰۲۱ به میزان ۱.۲ میلیارد دلار صرفه توسعه زرادخانه اتمی خود کرده است که نسبت به سال قبل از آن (۲۰۲۰) تغییری نداشته است، اما گزارش های دیگر حاکی است که آن رژیم هیچ گاه در طرح های نظامی و امنیتی خود شفاف نبوده است.

در واقع این رژیم به همراه دولت های هند و پاکستان جزو امضاء کنندگان معاهده منع گسترش تسلیحات اتمی (ان پی تی) نیست که در سال ۱۹۶۸ امضا، در سال ۱۹۷۰ اجرایی و در سال ۱۹۹۵ به صورت نامحدود تمدید شده بود.

چون این معاهده بین‌المللی را ۱۹۱ کشور از جمله ۵ کشور دارای تسلیحات هسته‌ای (آمریکا، انگلیس، فرانسه، روسیه و چین) و حتی جمهوری اسلامی ایران امضا کرده‌ بودند. اما رژیم صهیونیستی به عنوان تنها دارنده تسلیحات هسته‌ای در منطقه غرب آسیا، همچنان از امضای آن سرباز می زند، در حالی که براساس گزارش های تایید شده، بیش از ۱۰۰ کلاهک هسته‌ای در زرادخانه خود داشته و مواد شکافت پذیر کافی برای ساخت ۲۰۰ بمب اتمی دیگر را نیز در اختیار دارد.

در هر حال کارزار بین المللی برای نابودی سلاح های هسته ای (آیکَن) در این گزارش با علم به همه موارد نقض تعهدات کشورهای مدعی پایبندی به ان پی تی و ناقضان آن ضمن درخواست عاجل برای پایان چرخه فاسدِ هزینه‌های بیهوده هسته ای در جهان، نوشت: در حالی که بیشتر کشورهای جهان از ممنوعیت جهانی تسلیحات هسته‌ای حمایت می‌کنند، قدرت های هسته ای مبالغ وقیحانه‌ای را برای سلاح‌های غیرقانونی کشتار جمعی خرج کرده‌اند که حتی امروزه به هیچ وجه نتوانست از جنگ در اروپا جلوگیری کند و منابع ارزشمندی را هدر داد، در حالی که این مبلغ می‌توانست برای مقابله با چالش‌های امنیتی کنونی یا مقابله با پیامدهای بیماری همه‌گیرِ همچنان فعال (کووید) استفاده شود.

طبق این گزارش، تولیدکنندگان تسلیحات هسته‌ای ضمن صرف این همه بودجه هنگفت برای تولید تسلیحات هسته ای، میلیون‌ها دلار را نیز برای لابی‌گری در زمینه دفاعی هزینه کرده‌اند و هر یک دلاری که صرف لابی‌گری یا تبادل پول و نفوذ در میان کشورها کرده اند در واقع موجب تضمین بقای فعالیت های شرکت‌ها و لابی‌گران و اتاق‌های فکر و زرادخانه جهانی تسلیحات مخرب شده اند. 

روز دوشنبه ۱۳ ژوئن (۲۳ خرداد) بود که مؤسسه بین‌المللی پژوهش‌های صلح استکهلم (سیپری-SIPRI) نیز هشدار داد که هر ۹ کشور دارای سلاح هسته‌ای در حال افزایش یا ارتقای زرادخانه‌های خود هستند و در حال حاضر خطر استقرار چنین سلاح‌هایی بیش از هر زمان دیگری (در اوج دوران جنگ سرد) است، این در حالی است که روسیه که در ماه فوریه (بهمن ماه) به اوکراین حمله کرد، آشکارا تهدید به استفاده از سلاح‌های هسته‌ای هم کرده بود.

کیم جونگ اون، رهبر کره شمالی نیز در اوایل اردیبهشت ماه امسال هشدار داده بود که ممکن است این کشور در حمله‌ای پیشدستانه از تسلیحات هسته‌ای خود علیه دشمنانش استفاده کند.

در مبانی علوم سیاسی جنگ پیش‌دستانه به حمله یا اقدام یک کنشگر اطلاق می شود که به قصد از میان بردن امکان حمله قریب‌الوقوع طرف دیگر صورت می‌گیرد. در واقع این حمله که با جنگ پیش‌گیرانه تفاوت دارد، زمانی می‌تواند آغاز شود که یکی از طرف‌های درگیر، خطر حمله حریف را اجتناب ناپذیر و فوری فرض کند یا برای دست‌یابی به برتری راهبردی مدعی اجتناب‌ناپذیری و فوریت حمله شود.

کارشناسان می‌گویند تهدید کیم به استفاده از نیروهای هسته‌ای خود برای محافظت از «منافع اساسی» کشورش که به طور مبهم تعریف شده است، احتمالاً نشان دهنده یک دکترین هسته‌ای تشدید کننده است که می تواند نگرانی بیشتری برای کره جنوبی، ژاپن و امریکا ایجاد کند که همواره در حال برگزاری رزمایش های مختلف در شرق آسیا و حتی در آمریکا هستند.

قابل توجه اینکه کره شمالی پس از شکست نشست‌ کیم جونگ اون، رهبر این کشور با دونالد ترامپ، رئیس جمهوری پیشین آمریکا در سال ۲۰۱۹ بود که از مذاکرات خلع سلاح اتمی کنار کشید و به‌دنبال آن در این سال رکورد پرتاب موشکی را داشت. اگرچه هیچ تأیید رسمی در مورد مبلغی که کره شمالی برای تسلیحات هسته‌ای یا زرادخانه‌اش هزینه کرده است وجود ندارد. اما مؤسسه بین‌المللی پژوهش‌های صلح استکهلم می‌گوید این کشور ۲۰ کلاهک هسته‌ای دارد.

در هر حال کارشناسان معتقدند که جنگ اوکراین می رود تا به سمت نامعلومی حرکت کند و این احتمال که ممکن است این جنگ از کنترل خارج شود را هم رد نمی‌کنند. چون معاون سفیر روسیه در سازمان ملل اخیرا گفته بود: “فعلاً از آتش بس خبری نیست.” از سوی دیگر با تشدید جنگ در شرق اوکراین و ادامه ارسال بسیار گسترده تسلیحات از سوی کشورهای غربی به اوکراین زبان تهدید جنگ اتمی نیز در ادبیات دو طرف برجسته‌تر شده است.

البته دیگر مقامات روسیه نیز بعد از اظهارات این دیپلمات ارشد کشورشان از بالا بودن احتمال وقوع جنگ اتمی با غرب خبر دادند و در مقابل وزیر دفاع انگلیس در ۶ اردیبهشت مسکو را به حمله اتمی تهدید کرد.

به گزارش راشا تودی، “بن والاس” که کشورش تاکنون شدیدترین مواضع و اقدامات را علیه روسیه اتخاذ کرده است تهدید کرد برای استفاده از سلاح هسته‌ای علیه روسیه آماده است.

تهدید انگلیس به استفاده از سلاح هسته‌ای در حالی است که چندی پیش ولادمیر پوتین رئیس‌جمهوری روسیه نیز در نشستی با مقام‌های ارشد نظامی این کشور گفته بود که تسلیحات هسته‌ای جدید روسیه، امنیت این کشور را برای چندین دهه آینده تضمین خواهد کرد.

سرگئی لاوروف وزیر امور خارجه روسیه نیز هشدار داده بود که همچنان خطر «واقعی» جنگ جهانی سوم وجود دارد.

به گزارش تلویزیون «اینترفاکس» روسیه، وی در برنامه موسوم به «بازی بزرگ» در شبکه یک تلویزیون کشورش تاکید کرد: “تسلیحات ارسالی ناتو به کی اف یک جنگ نیابتی است و نیروهای روسیه انبارهای تسلیحاتی را به عنوان اهداف قانونی و مشروع برای خود در نظر خواهند گرفت، همان‌طور که قبلا هم در اوکراین در نظر گرفته بودیم، بنابر این هنوز خطر واقعی جنگ جهانی سوم وجود دارد.”

“وانگ ونبین” سخنگوی وزارت خارجه چین نیز به تازگی ضمن بیان اینکه هیچ‌کس نمی‌خواهد شاهد آغاز جنگ جهانی سوم باشد، تاکید کرد پکن از حل و فصل مناقشه در اوکراین از طریق دیپلماسی حمایت می‌کند.

این تهدیدات از سوی بلوک شرق و غرب امروزه در حالی صورت می گیرد و صلح جهانی را هدف قرار داده است که به‌ اعتقاد پژوهشگران صلح در استکهلم، آمریکا و روسیه هنوز بیش از ۹۰ درصد این سلاح‌ها را در اختیار داشته و برای جایگزینی و نوسازی کلاهک‌های هسته‌ای، سامانه‌های موشکی و هواپیمایی و تأسیسات تولیدی خود برنامه‌های گسترده و پر هزینه‌ای در دست انجام دارند.

به‌گفته پژوهشگران سیپری، آمریکا در حال حاضر هنوز ۵ هزار و ۵۵۰ و روسیه ۶ هزار و ۲۵۵ کلاهک هسته‌ای دارند. با این حال، آمار نگران‌کننده دیگری نیز در این زمینه وجود دارد مبنی بر اینکه کلاهک‌های هسته‌ای قبلاً روی موشک‌ها نصب شده‌اند یا در پایگاه‌های فعال هستند.

گزارش ها حاکی است دولت چین نیز با داشتن حدود ۳۵۰ سلاح هسته‌ای در جایگاه سوم در میان قدرت‌های هسته‌ای قرار دارد و پس از آن فرانسه ۲۹۰، انگلیس ۲۲۵، پاکستان ۱۶۵، هند ۱۵۶ و رژیم صهیونیستی با حدود ۹۰ سلاح هسته‌ای و به روایت هایی بیش از ۱۰۰ کلاهک قرار دارند.

ظاهرا جو بایدن و ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری های آمریکا و روسیه سال گذشته در آستانه انقضای پیمان خلع سلاح هسته‌ای «نیو استارت» در مورد تمدید آن و این‌که دست‌کم برای ۵ سال دیگر شمار کلاهک‌های هسته‌ای مسلح شده خود را از یک هزار و ۵۵۰ کلاهک بیشتر نبرند، توافق کرده بودند و این به منزله آن است که هر دو کشور در راهبردهای امنیت ملی خود به سلاح‌های هسته‌ای اهمیت بیشتری می‌دهند که البته تحلیلگران به خلاف این ادعاها اعتقاد دارند و معتقدند که هنوز معلوم نیست این دو کشور با شرایط ژئوپلیتیکی جدید در جهان همچنان در عمل به تعهدات پایبند باقی بمانند.

این همه نشان می دهد که با وجود دو سال درگیری همه کشورهای جهان با کرونا و هزینه های ناشی از آن، موضوع هزینه های تسلیحاتی و شفافیت در این زمینه همچنان یک مشکل اساسی در جهان است و تهدیدات اخیر هسته ای بعد از شروع و تداوم بحران اکراین موجب شد که جهان نسبت به امنیت و بقای خود حساس تر شود.

به همین دلیل هم هست که بعد از اظهارات سه شنبه گذشته دبیرکل سازمان ملل در باره ضرورت نابودی تسلیحات هسته ای در جهان تا قبل از اینکه موجب نابودی جهان شوند، “الکساندر شالنبرگ” وزیر خارجه اتریش نیز بر خطر جنگ‌افزارهای هسته‌ای و ضرورت نابودی سلاح‌های هسته‌ای تاکید کرد. اتریش از مبتکران پیمان منع سلاح هسته‌ای است.

حتی “پیتر ماورر” رئیس کمیته بین‌المللی صلیب سرخ نیز در نشست روز سه شنبه در همین رابطه نسبت به پیامدهای انسانی هولناک استفاده از سلاح‌های هسته‌ای هشدار داد و گفت که هیچ دولتی و هیچ سازمان امدادی قادر به مقابله با پیامدهای یک انفجار هسته‌ای نیست.

با همه این تفاصل، تحلیلگران معتقدند جنگ نیابتی که غرب علیه روسیه در شرق اروپا راه انداخته است و ادامه این روند در نهایت می تواند به تقابل جدی تر شرق با غرب سیاسی جهان و و شکل گیری نبردی فراگیر سوق دهد که همه مناطق جغرافیایی جهان را در بر خواهد گرفت.

این موضوع تهدیدی است که در اظهارات روز سه شنبه دبیرکل سازمان ملل در وین نیز به وضوع قابل رصد است، چرا که او گفته بود: “سلاح های هسته ای یک بلای جهانی است و یادآور ناتوانی کشورها در حل مشکلات از طریق گفت وگو و همکاری می باشد.”

گوترش با اعلام اینکه “امروزه تجربه های وحشتناک هیروشیما و ناکازاکی درحال محو شدن از خاطره ها است” هشدار داد که “ما نمی‌توانیم اجازه دهیم که سلاح‌های هسته‌ای در اختیار چند کشور، تمام حیات روی سیاره ما را به خطر بیندازند. معاهده منع تسلیحات هسته‌ای گام مهمی به سوی آرمان مشترک جهانی عاری از سلاح هسته ای است. خلع سلاح هسته ای وظیفه همه است، زیرا حفظ زندگی وظیفه همه است.”

در واقع باید اذعان داشت که ایفای نقش فعال‌تر سازمان ملل متحد و کشورهای مستقل برای محدودسازی و سپس توقف دامنه این جنگ در ردیف یکی از اولویت های غیرقابل اجتناب جامعه جهانی برای شکل گیری فاجعه ای است که در صورت وقوع، جلوگیری از ابعاد فاجعه بار آن به راحتی ممکن نخواهد بود و در واقع سلاح هسته ای که قرار بود باری از دوش بشریت بردارد، امروزه می رود به بلای جان جامعه جهانی تبدیل شود.

هنگام بحث در مورد جنگ هسته‌ای باید به این نکته هم اشاره کرد که تشدید تنش‌ها یک فرایند تصادفی نیست، چون در کنار هم قراردادن پدیده های مختلف از جمله اقدامات چند سال اخیر پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) به ویژه در اروپا نشان می دهد که ظاهرا هژمونی غرب برنامه گسترده ای را برای گسترش حوزه نفوذ خود در سطح جهان در پیش گرفته است.
اما در مقابل شواهدی هم وجود دارند که نشان می‌دهند اگرچه خطر جنگ هسته‌ای می رود تا ابرقدرت‌های مجهز به سلاح هسته‌ای را به سمت اجتناب از تشدید درگیری‌های جزئی سوق دهد چرا که یک منطق هزینه و فایده هم بر معادلات جهانی حاکم است، چون آنها با افزایش ظرفیت نظامی‌ (که ناشی از رشد اقتصادی و نوآوری‌های فناوری است) به خوبی می دانند که آسیب‌های بی‌سابقه‌ای در انتظار نه فقط خودشان، بلکه تمام نقاط دنیا خواهد بود.

از یک سو جنگ های بزرگ حیات بشری نشان داده اند که این منطق هزینه و فایده همیشه در مناقشات و منازعات حاکم نبوده است به ویژه زمانی که طبق گزارش کارزار بین المللی برای نابودی سلاح های هسته ای (آیکن) بودجه های نظامی به صورت مطلق رو به افزایش است و قطب بندی سیاسی و امنیتی نیز هر روز تشدید می شود و قدرت چانه زنی ها نیز رو به افول است.

از سوی دیگر دولت‌ها نیز توسط افراد هدایت می‌شوند و افراد نیز به لحاظ انسانی نقصان‌های خود را دارند، بطور نمونه می توان به تصمیم گیری های غیر معقول صدام حسین رئیس جمهوری پیشین عراق در راه اندازی چند جنگ در دهه ۱۹۸۰ میلادی (دهه ۶۰ شمسی) اشاره کرد. یعنی اینکه جنگ‌ها همیشه هم نتیجه تحلیل‌های منطقی هزینه و فایده از سوی رهبران ملی نیستند. در عوض تصمیماتی که برای جنگ گرفته می‌شود، می‌تواند خیلی ساده تنها برآمده از تصمیمات ضعیف، قمارهای پرخطر، کسب افتخار و شاید هم حتی حماقتی آشکار باشد و این تصمیمات نابخردانه و ناگهانی تا روزی که انسان‌ها در رأس امور قرار دارند، گرفته خواهند شد و وقوع اشتباهات انسانی نیز گریز‎ناپذیر باقی خواهند ماند.

نقل مطالب با ذکر منبع بلامانع است

آی‌پی شما: